گرچه در نگاه اول به نظر می‌رسد سیاست و ادبیات چندان وجه اشتراکی با یکدیگر ندارند اما بسیاری از وقایع سیاسی، زمانی‌که با زبان ادبیات بیان شده‌اند راحت‌تر درک شدند. یکی از کتاب‌هایی که به زبان ساده و هنرمندانه روزگار کشور را در دوره‌ی حکومت رضا شاه شرح می‌دهد اثر ماندگار بزرگ علوی به نام ۵۳ نفر است.

خلاصه‌ای از کتاب پنجاه و سه نفر

کتاب ۵۳ نفر در سال ۱۳۳۰ منتشر شد. بزرگ علوی با ادبیات جذاب و منحصر به‌فرد خود، دوران خفقان اوایل قرن ۱۴ شمسی را شرح می‌دهد. ۵۳ نفر خواننده را به زندان‌های سیاسی اواخر دوران رضا شاه می‌برد به نحوی که مخاطب به راحتی می‌تواند با زندانیان همراه شود و شرایط سخت آن‌ها را درک کند. نکته قابل توجه دیگر در ۵۳ نفر این است که کتاب، روایت مستقیم و خشک تاریخ و مستندنگاری نیست و با زبان ادبی و شیوا برای جذابیت بیشتر و مطالعه راحت‌تر نوشته شده است.

بزرگ علوی واقعیت‌های تاریخی را از زمان بازداشتش در سال ۱۳۱۶ تا زمان آزادی او در شهریور ۱۳۲۰ در قالب داستان در کتاب  روایت کرده است. نویسنده درباره‌ی هدف نوشتن ۵۳ نفر در مقدمه‌ی کتاب می‌نویسد: «در پنجاه و سه نفر من به کتاب خود بیشتر جنبه تاریخی می‌خواهم بدهم.»  علوی در این کتاب از آوردن نام اشخاص حکومتی خودداری کرد و علت آن‌را بی اهمیت بودن اشخاص و افراد می‌دانست:« عده‌ای می‌گفتند که چرا من میرغضب‌ها و دوستاق بان‌ها را با نام و نشان اسم نبردم. مردم می‌خواهند بدانند این شمرهای دوره جدید که به لباس شهربانی و قاضی و وزیر در آمده بودند، چه کسانی هستند، صرف نظر از اینکه در این اواخر روزنامه‌ها به حد کافی این اشخاص را شناسانده‌اند، اساسا ذکر اسامی این‌ها چه تاثیری دارد؟ … به عقیده من این اشخاص تقصیری ندارند و اگر گناهی متوجه آن‌ها میشد ناچیز است این‌ها محصول اوضاع و احوالی هستند که مجموعا دوره سیاه نامیده می‌شود.» و در نهایت علوی هدف نهایی کتاب را گفته‌ی «دکتر ارانی» قرار می‌دهد که مردم با خواندن این کتاب می‌توانند اوضاع اجتماعی دوره‌ی سیاه آشنا شوند و از آن درس بگیرند: «مقصود من از پنجاه و سه نفر همین است. من میخواهم پیچ و مهره اجتماع دوره سیاه را به طور بارز به خوانندگان خود نشان دهم…. بنابراین اگر من موفق شوم که حادثه پنجاه و سه نفر را به طوری که در حقیقت بوده و وقایعی را که اطراف آن‌ها رخ داده، چنانکه شاید و باید، شرح دهم، گمان می‌کنم توانسته‌ام اوضاع اجتماع ایران را در بیست ساله اخیر تشریح کنم.»

کتاب ۵۳ نفر را انتشارات نگاه، ناشر تخصصی رمان، در سال ۱۳۸۹ منتشر کرده است وخرید نسخه الکترونیکی و دانلود کتاب در همین صفحه امکان‌پذیر است.

۵۳ نفر چه کسانی بودند؟

جمع ۵۳ نفر گروهی از مخالفین حکومت در زمان رضا شاه بودند که در سال ۱۳۱۶ شمسی دستگیر شدند. بیشتر این افراد تفکراتی مخالف شیوه‌ی حکومت رضا شاه و نظام شاهنشاهی داشتند. با اینکه بیشتر این افراد از طبقه بالای جامعه بودند اما برای دفاع از حقوق کارگران تلاش می‌کردند. از جمله افراد مشهور در جمع ۵۳ نفر می‌توان به تقی ارانی، احسان طبری، رضا روستا (پدر هما روستا)، خلیل ملکی، انور خامه‌ای، ایرج اسکندری و مرتضی یزدی اشاره کرد. بسیاری از این افراد قبل از زندانی شدن یکدیگر را نمی‌شناختند اما به دلیل باوری که به مرام اشتراکی داشتند با یکدیگر همراه شدند و گروه ۵۳ نفر را تشکیل دادند. این گروه اهل شهرهای مختلفی مثل مازندران، آبادان، اصفهان و تهران بودند اما بیشتر آنها در تهران زندگی می‌کردند.

 علاوه بر بزرگ علوی که کتاب ۵۳ نفر را درباره‌ی وقایع آن روزها نوشته است دکتر «انور خامه‌ای» هم  شرح حال آن روزها را در «کتاب اول خاطرات سیاسی‌اش» به‎طور کامل توصیف کرده است. اثر دیگری که درباره‌ی جریان ۵۳ نفر نوشته شده است کتاب «خاطرات سیاسی دکتر خلیل ملکی» است که در این کتاب امانت و صداقت درباره‌ی رویدادها و اشخاص به‌طور کامل رعایت شده است، اما کتاب به بیان خاطرات به صورت پراکنده اکتفا می‌کند و گزارشی جامع و منسجم از یک واقعه تاریخی نیست. اما برخلاف این سه کتاب که با نگاهی مثبت نسبت به گروه ۵۳ نفر نوشته شده است؛ «کامبخش» در کتاب «نظری به جنبش کارگری در ایران» سعی می‌کند جریان ۵۳ نفر را بی اهمیت جلوه دهد و به جز چند سطر پراکنده به آن اشاره زیادی نکرده است.